Toktamış Han

Altınordu hanlarından. Babası Mangışlak Hâkimi Tuli Hoca olup, annesi Künçek Hâtundur. 1341?de doğdu. Babasının, Akordu Hanı Urus Han tarafından öldürülmesiyle, 1375?te Timur Hanın yanına sığındı. Timur Han'dan iyi muâmele ve yakın alâka gördü. Otrar ve Savran şehirleriyle, hâkimiyet alâmetlerinden bayrak, asker, at ve davul verildi. Toktamış, bu târihten îtibâren yaptığı seferlerle, 1378?de Sığnak?ı, 1379?da Temür Melik?i mağlup ederek, Doğu Deşt-i Kıpçak?ı; 1380?de Kıyat Mama?yı yenerek Batı Deşt-i Kıpçak?ı zaptetti. Altınordu birliğini yeniden kurdu.

Rus knezlerinden Dimitri Donskoy?un merkezi Moskova?ya elçi göndererek, itaat etmesini bildirdi. Dimitri?nin bu isteği reddetmesi üzerine, ordusunun başında harekete geçen Toktamış Han, birkaç günlük bir muhârebeden sonra Moskova?ya girdi. 24.000 Rus askeri öldürüldü ve pek çok ganimet ele geçirildi. Büyük oğlu Vasil?i rehin olarak Altınordu merkezine gönderen ve beş yıllık haracını ödeyen Dimitri, yeniden antlaşmaya muvaffak oldu. Böylece Toktamış Han, Altınordu Devletini, Rusya?da tekrar en büyük devlet hâline getirdi.

Toktamış Han, Timur Han İran?dayken, Timurlulara âit Harezm?de adına para kestirdi. Âzerbaycan ve Kafkasya?yı almak için faaliyete geçti. 1384-1385 kışında, Tebriz?i yağmalattı. Mısır Memlûklarıyla iyi münâsebetlerde bulundu. Toktamış Hanın bu faâliyetlerini, Timur Han kendisine ihânet kabul etti. Toktamış Han, 14 Nisan 1395?te Terek Nehri boyunda Timurlulara yenildi. Altınordu başşehri Saray?dan Timur Han tarafından çıkarılınca kaçtı. Toktamış Han, Timur Han tarafından, İtil boyundaki Ükok şehrine kadar tâkip edildiyse de yakalanmadı.

Timur Hanın Âzerbaycan?a çekilmesiyle, tekrar toparlanmaya çalıştı. Terek yenilgisinden sonra, Altınordu Hanı îlân edilen Temür Melik ve onun destekçisi Emir Edigü ile mücâdele etmek zorunda kaldı. 1397?de yenilerek, Litvanya Prensi Vitovt?un mültecisi oldu. Litvanyalıların, Temür Melik?le mücâdelesine katıldıysa da tekrar yenildi. 1399?dan 1405 yılına kadar kaçak yaşadı. Emir Edigü?nün adamları tarafından dâimâ arandı. Timur Han'dan özür dileyip, affedildiği de rivâyet edilir. Toktamış Hanın, Sibirya?da, 1405?teki ölümünün, Emir Edigü?nün fedâilerince gerçekleştirildiği kabul edilir.

Toktamış Han, Altınordu Hânedanının bilinen ilk çalışkan, güçlü hükümdarıdır. Cesur olup, bitmek tükenmek bilmeyen bir azme sâhipti. Toktamış Han, dünyânın en büyük hükümdârlarından Timur Han ve devrinde, çok kudretli, zekî Emir Edigü ile mücâdele etmesine rağmen, Altınordu Devletini, Rusya?da en güçlü devlet hâline getirdi. Rus knezliklerinin büyümesini, güçlenmesini engelledi.